استاد ژاله علو

 

اولین روز فروردین ۱۳۰۶ خدا دختری به خانواده علو داد که پدر نام «شوکت» رویش گذاشت . ژاله علو یکی  از  قدیمی‌ترین بازیگران تاریخ سینمای ایران است  که فعالانه طی 56 سال به‌طور مداوم در آثار تولیدی رادیو ، دوبلاژ ، تلویزیون و سینما ایفای نقش کرده است؛روزهایی که روح‌انگیز سامی‌نژاد یا آسیا قسطانیان بازیگران اولیه سینمای ایران در فیلم‌های «دختر لر» و «حاجی آقا، آکتور سینما» بودند و حبیب‌الله مراد و عبدالحسین سپنتا جز فعالان بازیگری دوره اول تاریخ این سینما - بین سال‌های ۱۳۰۹ تا ۱۳۱۶- به شمار می‌آمدند و تقریبا پس از آن دوره دیگر در فیلم‌های تولیدی حضور نداشتند و یا روزهایی که بازیگران فقیدی مانند علی‌اصغر گرمسیری و علی‌اصغر تفکری و غلامحسین نقشینه و... اساسا فعالیت هنری‌شان در تئاتر بود و در سینما سابقه چندانی نداشتند و حتی آن‌ها که در فیلم «طوفان زندگی» همبازی ژاله علو بودند یا پرونده بازیگری‌شان به یکی - دو فیلم محدود شد و یا حضورشان در سینمای ایران گاه و بیگاه و بسیار محدود بود، همچون مرحوم رقیه چهره‌آزاد که سال‌ها در این سینما فعالیت نداشت. ژاله علو حضور هنری‌اش در رشته‌های مختلف  را  مدیون دبیر ادبیاتش ،خانم طوسی حایری می‌داند. او که همیشه از انشای شاگردانش تعریف می‌کرد، صدای علو را پسندید و او را به رادیو معرفی کرد.استعداد خاصی  که در وجود علو بود باعث تداوم کار رادیویی او تا همین سالها شد.آن وقت‌ها رادیو فقط دو ساعت ، حدود ظهر برنامه داشت و گاهی هم موسیقی پخش می‌کرد. همان زمانی که اخبار و مطالبی درباره جنگ جهانی دوم و پیشروی متفقین پخش می شد، ژاله علو با گویندگی و اعلام برنامه‌های رادیو کار خود را شروع کرد. در آن زمان داوطلبان گویندگی رادیو در بی‌سیم قدیم واقع در جاده قدیم شمیران (شریعتی امروز) امتحان خواندن شعر و دکلمه مقالات ادبی می‌دادند با قبولی در آن امتحان به عنوان گوینده رادیو افراد پذیرفته می‌شدند.

رادیو و پیش پرده خوانی

نخستین کار هنری ژاله علو از پشت میکروفن رادیو به صورت زنده پخش شد و پس از بعدها در  « داستان شب» رادیو جای خود را باز کرد.اولین نمایشنامه‌ای که او برای داستان شب کار کرد، «دختر خورشید» نام داشت که نصرالله محتشم کارگردان، عزیزالله حاتمی نویسنده و مانی گوینده آن بودند.

مشقت‌ها ضبط رادیویی

مدت‌ها بعد دستگاه‌های ضبط در تولید رادیو واقع در میدان ارک راه‌اندازی شد و پس از آن داستان‌های شب به صورت ضبط شده پخش می‌شد. علو روزهایی را به  یاد دارد که  برای ضبط قسمتی از نمایشنامه «اتللو»از ۷ شب تا صبح در رادیو مانده بود. کار خیلی سختی بود. در مجموع ۴ مجموعه داستان شب در ماه اجرا می‌کردن که هرکدام ۶قسمت بود و در طول هفته پخش می‌شد. جمعه‌ها هم برنامه «بعدازظهر جمعه» اجرا می‌شد.

ژاله علو از اوایل تاسیس هنرستان هنرپیشگی هنرجوی آن ‌شد و یک دوره ۳ ساله در کنار همکاران و همکلاسی‌هایی چون مرحوم آذر دانشی، مولود عاطفی، اعلم دانایی و نزد اساتیدی مانند مجدالدوله حجازی،اسماعیل مهرتاش، دکتر نامدار و... آموزش بازیگری سینما و تئاتر را ‌گذراند.

 ورود به دنیای آکتورها

سال‌۱۳۲۶ بود که میترا فیلم با یک آگهی در روزنامه‌ها برای بازی در اولین تولید خود به نام «طوفان زندگی» چند نفر خانم را به کار هنرپیشگی دعوت ‌کرد و خانم علو از جمله کسانی بود که به این آگهی پاسخ داده و برای کار انتخاب شد. داستان را نظام وفا، شاعر معروف، نوشته و دکتر اسماعیل کوشان تهیه‌کننده و فیلمبردار آن بود. بازی در «طوفان زندگی» راه را برای ادامه حضور سینمایی ژاله علو باز کرد. فیلم بعدی «زندانی امیر» بود و سپس واریته بهاری به کارگردانی پرویز خطیبی بود.

 پس از این ژاله علو به تاتر دعوت شد و نخستین حضور تئاتری‌اش در سال ۱۳۲۸ و نمایشی به کارگردانی استپانیان به نام «ماری‌ مادلندر» در تئاتر فردوس‌ که‌نقش‌ یک‌ دختر جوان‌ را با ۱۹ سال ایفا ‌کرد.‌ او در تئاتر فردوسی بازی می‌کرد تا این‌که روزی از تئاتر تهران خواستند تا در نمایشنامه‌ای به نام« آغامحمدخان» ایفای نقش کند. در این نمایشنامه ژاله علو نقش امینه ، خواهر فتحعلی‌شاه را ایفا می‌کرد. پس از آن تئاتر «تو مال منی» به کارگردانی رفیع حالتی همراه مجید محسنی و اصغر تفکری بود و باز به تئاتر فردوسی برگشت و نمایش نامه شاه صفی را با نصرت‌الله محتشم»کار کرد که نقش اصلی آن را بر عهده داشت.

علو پس از اجرای برنامه به همراه حمید قنبری در رادیو بود که نام ژاله را برای خود برگزید و از آن پس ژاله جای شوکت (نام قدیمی‌اش) را برای یش گرفت. در اوایل دهه ۳۰ دکتر اسماعیل کوشان به خانم ژاله پیشنهاد بازی در نقش اول فیلم «افسونگر» را داد که در واقع یک نقش منفی بود. او پذیرفت و به خوبی آن را اجرا کرد. پس از آن ژاله علو به عنوان نخستین ستاره بازیگری در دهه ۳۰ سینمای ایران به شمار آمد و برای نقش‌های مشابه دعوت شد.در فیلم‌های «طلسم شکسته»، «ماجرای زندگی» و «اتهام» ، بازی‌های قابل توجهی ارائه داد.

او در فیلم‌های تاریخی مانند «آغامحمدخان قاجار»، «یعقوب لیث»، «بیژن و منیژه» (به نقش منیژه) و... نقش‌های دشوار با دیالوگ‌های پیچیده را بازی کرد و بخشی دیگر از توانایی‌های بازیگری‌اش را نمایش گذاشت. قسمت دیگری از فعالیت‌های هنری ژاله علو، دوبله فیلم‌ها بود. خود او بیشترین خاطراتش را مربوط به این دوران می‌داند و می‌گوید: «فیلم «جادوگر شهر زمرد» را در کودکی دیده بودم و همیشه آرزو داشتم به جای شخصیت دوروتی بازی می کردم. سال‌ها بعد که آن فیلم را دوبله می‌کردم، آرزوی خودم را به نوعی تحقق ‌یافته، دیدم و همه آن خاطرات دوران کودکی‌ام زنده شد.»

دوبله راهی برای رسیدن به خاطرات کودکی

ژاله علو به دلیل همان نوستالژی ایام کودکی، کارتون‌های متعددی را دوبله کرده و یا مدیر دوبلاژ آن‌ها بوده از جمله «گربه‌های اشرافی»، «پینوکیو»، «زیبای خفته»،«سفیدبرفی» و «هفت کوتوله» و... او در سال‌های پس از انقلاب نیز همچنان به کار دوبله ادامه داد که معروف‌ترین اثرش مدیریت دوبلاژ سریال محبوب «سال‌های دور از خانه» (اوشین) بود. ژاله علو در طول دوران فعالیت دوبله‌اش به جای بازیگران مختلفی از جمله: سوزان هیوارد، سوفیا لورن، جینالولو بریجیدا و گلوریا سوانسن و... صحبت کرده است.

ژاله علو پس از انقلاب در سریال‌های تلویزیونی نیز حضور یافت که معروف‌ترین آن‌ها: امیرکبیر، گرگ‌ها، گالش‌های مادربزرگ، بخش ۴ جراحی، ‌وزیر مختار، بهشت کوچک ، روزی روزگاری و... هستند. ژاله علو پس از دهه ۳۰ و ایفای نقش‌های که او را به اولین ستاره بازیگری سینمای ایران بدل ساخت، در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ و بعد از آن در نقش مادر اصیل ایرانی یا زن متجدد مقابل دوربین بسیاری از فیلمسازان برجسته این سینما قرار گرفت از جمله برای جلال مقدم (در پنجره)، ‌برای علی حاتمی (در طوقی و قلندر)، برای مسعود کیمیایی (در داش آکل و سلطان)، برای خسرو هریتاش (در آدمک)، برای داریوش مهرجویی (در پری و مهمان مامان)، برای داود میرباقری (در آدم برفی و مسافر ری) که برخی این نقش‌های از جمله مادر نابینای سیدمصطفی و سیدمرتضی در «طوقی» و فخرالملوک در «سلطان» از ماندگارترین بازی‌های تاریخ سینمای ایران به شمار می‌آیند.او در فیلم در «مهمان مامان» به نقش یکی از همسایه‌های سخاوتمند مامان، پنجاهمین حضور سینمایی‌‌اش را با پنجاه و ششمین سال بازیگری مستمرش برای سینمای ایران تقارن بخشید.